400 jaar Borssele - Henk de Kunder

Hij was gevraagd door Stichting Borssele 400 om onderzoek te doen naar de hoogte van de dijken rond de polder, met het doel een visuele weergave van de dijkhoogtes in de afgelopen vier eeuwen te maken.

Borssele half de 16e eeuw. Fragment van kaart IV uit het boek 'De Honte en het eiland Borssele' door A. Hollestelle (Tholen 1907). Het middeleeuwse eiland Borsele was het stamland van het bekende geslacht Van Borssele. Het kasteel van de familie lag bij het dorp Borssele (dat toen nog Monster heette), op en rond de Berg van Troye. In 1530 overstroomde het eiland. Ondanks zeventig jaar overstroming bleef de kasteelberg bewaard. Dit is nu een van de belangrijkste archeologische monumenten van Zeeland.

Borssele viert dit jaar zijn 400-jarig bestaan en (onderzoek naar) de historie maakt daar een belangrijk deel van uit.

Goes

De Kunder begon zijn onderzoek met wat rondspeuren op internet en in de literatuur. Het standaardwerk 'Tussen Afsluitdammen en Deltadijken. Deel 3 Midden-Zeeland (Walcheren en Zuid-Beveland', M.H. Wilderom 1968) leverde hem veel achtergrondinformatie op.

Vervolgens ging hij naar het waterschap. Daar ontdekte hij dat Goes de Heerlijkheid Borssele op 16 mei 1615 aankocht, voor het bedrag van f 160.000,-, en dat de Staten van Zeeland in september van datzelfde jaar octrooi tot bedijking aan Goes verleende. Op naar het Gemeentearchief Goes dus.

Charters

In het Archief van de Stad Goes bevinden zich twee charters van de verkoop van de polder. De eerste is van 16 mei 1615 en is van de 'Leenmannen der Gravelyckheyt van Zeelandt'.

De tweede charter - een bekrachtiging van de eerste - is van twee dagen later en is van 'Die Gecomitteerde Raeden van de Staten 't slandts ende der Gravelickheyt van Zeelant'. Beide zijn ondertekend door Johan Reigersbergh.

Hierin staat de volgende passage: 'Overgedragen gecedeert ende getransporteert heeft aen ende ten behoeve ende proffijte der Stede Goes. Die Heerlickheyt ende seignorie van Borsselen bewesten de vyff zooden groot byder breede vyer duysent zeven hondert zessenzeventich  gemeten zeven ende 't zeventich roeden  die steenschieten 2645 gemeten 32 roeden, met heuren ambochte ende ambachts gevolge, met alle Justicie hooge middelen ende Leege, ende met allen heuren toebehoirten in allen rechten hoocheden ende preminentien'.

Octrooi

Het octrooi tot bedijking is er niet meer, maar wel is er een transcriptie bewaard gebleven. Die kwam De Kunder tegen in een boekje van de Baronie van Borssele in de collectie van het Gemeentearchief.

De kaft van het boekje met de titel 'Conditie van de uuijtgifte van Baronie van Borssele d'Anno 1616'. In het boekje staan 49 'conditien'.

In dit boekje zijn de condities vastgelegd waartegen de gronden in de polder na de bedijking uitgegeven werden (in kavels van 800 x 800 m). Van de uitgifte van de Borselepolder is ook een transcriptie te vinden in een boekje uit 1738. Daarmee had De Kunder geluk, want dit is goed leesbaar.

De titelpagina van het boekje uit 1738. Stukken raakende de Baronie en Hooge Heerlijkheit, van Borssele 1738.

De passage uit het boekje waarin het octrooi verleend wordt. 'Conditien waer naer burgemeesters en schepenen der stad Goes als bij coop en wettelijke opdragt verkregen hebben ten profite der voorschreven stede, de Heerlijkheijt van Borsselen door haar edele gecommitteerdens begeeren te verkoopen en uijt te geven de gorsinge en verdronke landt van de voorschreven heerlijkheijt, om bedijkt en tot een koornlant gebragt te werden met den aanstaanden jaare en saizoene 1615'. 

Bestek

Terug naar de onderzoeksvraag. Hoe kom je erachter wat de dijkhoogtes waren? Tekeningen uit die tijd verwachtte De Kunder niet te zullen vinden, maar misschien wel over de opdracht die Goes gegeven heeft om te bedijken, misschien is er een bestek.

Daarvoor doorzocht hij het Archief van de Stad Goes uit die periode. Niet altijd de makkelijkst leesbare teksten, waardoor het lastig zoeken is.

Hij fotografeerde daarom de pagina's waarvan hij vermoedde dat ze bruikbare informatie bevatten, om ze vervolgens thuis te transcriberen.

Omweg

Niet door het transcriberen, maar via een omweg vond De Kunder uiteindelijk wat hij zocht. Uit de door de TU‑Delft uitgegeven Polderatlas wist hij dat de bedijking van de Borssele polder destijds in honderdendrie kavels is aanbesteed en dat er slechts twee Zeeuwse aannemers bij betrokken waren. Nu wilde hij de bron van die informatie zien. Drie publicaties in de bronnenverantwoording kwamen daarvoor in aanmerking en die bleken raadpleegbaar bij de Zeeuwse Bibliotheek. Die bronnen leverden echter niet de gewenste informatie. In de catalogus van de bibliotheek zocht hij vervolgens op de trefwoorden Borssele / Borssele polder / bedijking enz. En daarbij stuitte hij op het volgende: "Rekening van de Penningmeesters van de polder Borssele 1616 met een transcriptie van het bedijkingsoctrooi van 1615, archief van de heerlijkheid Borssele, inv.nr.1594, stadsarchief Goes. 1994/1995, 127 pag., bew: P.A.Harthoorn".

Antwoord

Het document dat het antwoord op zijn onderzoeksvraag bevatte, bleek hij zonder het te weten in het Gemeentearchief Goes al in handen gehad te hebben! Hij had het alleen niet kunnen ontcijferen. Nu, in de transcriptie, bleek dat deze 'rekening van de Penningmeesters' de afrekening betrof met de aannemers van de honderdendrie aanbestede kavels van de bedijking. Per kavel staat omschreven om welke lengte het gaat (in roedes) maar ook hoe hoog dat gedeelte van de dijk was, alsmede de breedte op de kruin en de glooiing.

Informatiezuil

Per kavel heeft hij deze gegevens vervolgens in een bestand gezet waarin hij ook de maten omgezet naar meters zijn opnam. En zo kon een tekening gemaakt worden waarin de dijkhoogtes toen en nu te zien waren. Het was allemaal precies op tijd: de informatiezuil kon onthuld worden tijdens de officiële herdenking op 10 mei, de dag waarop het exact 400 jaar geleden was dat de bedijking gereed kwam.

Terug

Nadat alle feestelijkheden achter de rug waren, is hij nog speciaal naar het Gemeentearchief teruggegaan om het boek met het antwoord op zijn vraag nog eens beter te bekijken, en ook te fotograferen.

Henk de Kunder met zijn vinger bij het begin van de passage waarin de dijkhoogtes vermeld staan.

Het was een bijzondere sensatie om de vondst, met de transcriptie ernaast, nog eens zelf te kunnen lezen.

Borssele

Henk de Kunder is geen historicus - zijn achtergrond ligt in de financiële sector - maar belangstelling voor geschiedenis had hij altijd al. Ook die van zijn eigen omgeving, hij woont in Borssele (maar is geboren en getogen in Goes). Hij leverde nog meer bijdragen aan de feestelijkheden rond het jubileum. Zo schreef hij een lied over 400 jaar Borssele, dat tijdens de feestelijkheden op 10 mei vertolkt is. En zijn zoon lijkt die interesse voor geschiedenis van hem geërfd te hebben. Die is regelmatig te vinden bij de Berg van Troye.

Dit interview is afgenomen in 2016.