Roze Zaterdag
Met alle aandacht voor de Roze Zaterdag in Goes op 17 juni 2023 is het aardig eens terug te kijken naar eerdere ‘roze’ manifestaties in Goes en om speciaal eens te focussen op de damesliefde, die zich - toepasselijk - vooral in de Zusterstraat afspeelde. In Krantenbank Zeeland is van alles te vinden.
Lesbische werkgroep Prima Donna in ‘roze’ Goes
Op 23 juni 1981 doet de ‘Roze Karavaan’ een homo-manifestatie in de Goese binnenstad aan, zo melden de PZC, de Zierikzeesche Nieuwsbode en De Stem. Met straattoneel, informatiestand en een fototentoonstelling. De manifestatie is opgezet door het Roze Front in Breda, samen met plaatselijke werkgroepen homofilie in Zeeland. Deze zijn vermoedelijk gelieerd aan het COC. In de jaren erna komt de Roze Karavaan opnieuw naar Goes, in 1982 en 1983. Vervolgens wordt het stil. In 1985 organiseert het Gay Promotion Team in ’t Beest de Zeeuwse Homomanifestatie, maar dat wil, zo bericht de PZC van 25 mei 1985, niets van doen hebben met de Roze Karavaan.
Het COC is de oudste nog bestaande belangenvereniging voor homoseksuelen, lesbiennes, biseksuelen en transgenders en werd in 1946 opgericht in Amsterdam. In Zeeland gaat de geschiedenis terug tot 1969 met het ontstaan van De Werkgroep Homofilie Walcheren. In de jaren tachtig is er een poging gedaan om een Zeeuwse afdeling van het COC op te richten maar deze is half jaren tachtig opgeheven (bron website COC Zeeland). Toch, zo weten we uit eigen herinnering, zijn er eind jaren tachtig nog wel informele COC-bijeenkomsten in Goes, maandelijks op zondagavonden, eerst in het vroegere restaurant Slot Ostende, later in Café-Galerie La Strada.
Prima Donna
Die bestaande plaatselijke werkgroepen voorzien blijkbaar niet voor iedereen in een behoefte, want in 1984 wordt een groep speciaal voor vrouwen opgericht. De PZC van 8 juni maakt melding van de oprichting van de nieuwe Zeeuwse werkroep Prima Donna, die zich gaat richten op lesbische vrouwen in de provincie. In de bestaande homo-werkgroepen komen deze vrouwen nauwelijks aan bod, is de motivatie. De aftrap zal op 29 juni zijn, want die datum viel in de nationale Roze Week. De werkgroep wil overigens wel gaan samenwerken met die homogroepen en ook met de COC-afdeling Zeeland die in oprichting is. In het begin zullen vooral ontspannende dingen georganiseerd worden, zoals film en theater. Later zal dan gekeken worden of er bijvoorbeeld behoefte is aan praatgroepen. ‘Nu zijn er nog sommige vrouwen die van tijd tot tijd de provincie uitgaan om een dagje lesbisch te kunnen zijn’.
Prima Donna vindt onderdak in Vrouwenontmoetingscentrum Jet in de Zusterstraat, bericht de PZC van 7 september 1984. Het vrouwenontmoetingscentrum was een jaar eerder geopend, door een medewerkster van het provinciale bureau Welzijn. Vrouwenemancipatie was het belangrijkste doel. PZC 1 oktober 1983.
Prima Donna houdt de eerste bijeenkomst in Jet op 16 september 1984. Twee keer per maand zullen er activiteiten zijn. In de PZC, De Stem, de Bevelander, Faam, Scheldebode en Zierikzeesche Nieuwsbode van de komende jaren zijn vele aankondigingen van de activiteiten te vinden. Elke maand is er Vrouwencafé en ook elke maand een themamiddag. In 1984 worden bijvoorbeeld de films Weggehen om anzukommen en Mädchen in Uniform vertoond. De laatste is een film uit 1931, een wereldwijd succes en een van de eerste films waarin lesbische personages voorkomen. Zanggroep De Houten Kelen treedt een keer op, er is een gezellige middag met informatiemateriaal en een bijeenkomst met het thema ‘Uitkomen voor’. Met Kerst is er livemuziek door een gelegenheidsformatie van ‘muziekminnende gevoelsgenotes.’ De PZC meldt hierover dat er ongeveer vijfentwintig vrouwen en kinderen aan de kerstbijeenkomst deelnamen en voorts dat Prima Donna in de eerste maanden van 1985 zal doorgaan met de contactmiddagen in Jet.
In dat jaar worden weer films vertoond, zoals Het gaat wel weer over, Twee vrouwen, Lianne en een komische film. Themabijeenkomsten gaan over onderwerpen als ‘Kunst en cultuur voor en door vrouwen’, ‘Biseksualiteit, hoe is het om van mannen én vrouwen te kunnen houden en wat dit bijvoorbeeld tot gevolgen heeft wanneer je getrouwd bent’ en over ‘Geloof en homoseksualiteit’. Elly de Waard houdt een voordracht van haar gedichten. Ze brengen een keer een bezoek aan het COC-feest in Bergen op Zoom. Er zijn bijeenkomsten met ‘gelegenheid tot swingen, praten en informatie inwinnen’ en spelletjesmiddagen.
Het eenjarig bestaan wordt gevierd met het eerste Zeeuwse Vrouwenfeest in ’t Pand in Middelburg. Het Antwerpse vrouwencabaret Puur en Ongezoet brengt het avondvullende programma De frappante fabels van Filomena Fantasia, een kritisch stuk over de confrontatie tussen dromen en verwachtingen met de dagelijkse realiteit. Zaken als uiterlijk en borstkanker komen aan de orde en problemen die alleenstaande vrouwen en lesbiennes ondervinden bij het zoeken naar onderdak. Ook de vrouwenbeweging zelf wordt aan een kritisch onderzoek onderworpen. De PZC van 21 juni wijdt een bespreking aan de verjaardag, “Prima Donna blijkt in een grote behoefte te voorzien.” Ruim honderd vrouwen uit heel Zeeland, ook wel uit Bergen op Zoom en Antwerpen zijn op het feest afgekomen. En er zijn plannen om in Zeeuws-Vlaanderen een eigen werkgroep op te richten.
Op 26 juni wijdt de PZC een beschouwend artikel aan het vrouwencentrum in de Zusterstraat, ‘Vrouwencentrum Jet redelijk tevreden over afgelopen jaar’, waarin de bestuursleden aan het woord komen. De opkomst valt nog een beetje tegen, van drie tot twaalf vrouwen. Dat wordt geweten aan de interne verhuizing in het gebouw, niet nader genoemde strubbelingen en het korte bestaan. “Veel vrouwen kijken toch nog een beetje vreemd tegen ons aan, omdat hier bijvoorbeeld ook lesbische vrouwen komen. Ook blijkt er een vertekend beeld te bestaan van feministes. Veel vrouwen hebben dan toch het idee van slonzige types. Als ze dan hier komen valt hun mond open van verbazing, want dan blijkt hier alles netjes te zijn. Je ziet ze dan denken: het valt toch wel mee. Het zijn heel gewone vrouwen.”
De kranten blijven de jaren daarna ook steevast berichten over de tweewekelijkse bijeenkomsten van Prima Donna. Muziek, swingen, cabaret, theater, films, spelletjes, of ‘zo maar wat gezelligheid’. Veel, nog steeds wel modern aandoende thema’s komen voorbij. Transseksualiteit, lesbisch ouderschap, vrouwenliteratuur, mannelijke en vrouwelijke aspecten van de mens, lesbische vrouwen in andere culturen, diverse esoterische onderwerpen in relatie tot seksualiteit, SM, uitkomen voor lesbisch zijn, zwanger worden door kunstmatige inseminatie, discriminatie, aids, genetische manipulatie en voorplantingstechnologie. Maar ook ‘gewonere’ activiteiten zoals paaseieren zoeken, barbecue, wandelen, fietsen en samenzijn met Kerst. Jaarlijks wordt een Vrouwenfeest georganiseerd, in Goes of Middelburg. Er is samenwerking. Met de afdeling Zeeland van de Nederlandse Vereniging tot Integratie van Homoseksualiteit wordt een subsidieaanvraag bij de Goese emancipatiecommissie van 900 gulden gedaan. Ze willen op 5 september een grote roze driehoek spannen op de hoek Grote Markt- Lange Kerkstraat. Aanleiding is de oprichting van het Nationale Homomonument in Amsterdam (PZC 22 augustus 1987). Samen met FNV-vrouwen en Vrouwenontmoetingscentrum organiseren ze in Slot Ostende de internationale Vrouwendag op 8 maart 1988. Verblijfsrecht voor migrantenvrouwen staat centraal, er is een informatiemarkt over cursussen en het gaat over ‘indringen in typische mannensectoren.’ De PZC van 9 maart meldt dat de activiteit, geopend door de echtgenote van de burgemeester, redelijk bezocht werd.
Gaandeweg lijken de activiteiten wat dunner bezaaid. Bij de eerste gezellige avond van de werkgroep in maart 1989 wordt nog gesproken van zeven nieuwe medewerkers. Maar er zijn minder aankondigingen van activiteiten. En in de periode vanaf juni verschijnen er berichten in de kranten dat gemeenten niet willen bijspringen, zoals Hulst, Hontenisse, Kortgene, Brouwershaven en Westerschouwen. De subsidie van de provincie stopt, de meenten moeten het verder oppakken, maar dat gebeurt dus niet overal, met motiveringen als dat dit ook door het plaatselijke maatschappelijke werk, COC of Stichting Vrouwenemancipatie Zeeland gedaan kan worden, ‘overbodig’ en ‘het financieel ondersteunen van een stukje meningsvorming (anderen ervan overtuigen dat dit als een normaal voorkomend verschijnsel aanvaard moet worden) is geen taak voor de gemeente’. Toch houdt Prima Donna het nog vol, zo valt op te maken uit de aankondigingen in de diverse kranten. De themamiddagen en caféavonden zijn er nog, de dansavonden in ’t Beest en in Middelburg.
Bij het vijfjarig bestaan heeft Prima Donna negentig leden, blijkt uit een stuk in de PZC van 26 oktober 1989. ‘Prima Donna wil meer bekendheid’ is de kop, en de bovenkop is ‘Homoseksualiteit wordt verzwegen’. Op het platteland blijkt het moeilijk met gelijkgestemden in contact te komen, zo wordt gezegd. De periode daarna zijn er weer de gebruikelijke aankondigingen in de kranten, hoewel nog minder frequent en dan is er op 1 november 1990 het bericht in de PZC dat de ‘Zeeuwse werkgroep Prima Donna stopt met activiteiten’. De belangstelling is de laatste anderhalf jaar afgenomen. Werden bijeenkomsten eerder bezocht door twintig à vijfentwintig vrouwen, de laatste tijd zes of zeven. Maar op de Vrouwenfeesten komen nog zo’n tachtig tot honderd vrouwen af. Spoedig daarna, in november, is er het bericht dat ook het vrouwencentrum Jet zich opheft.
Aan de hand van de Krantenbank Zeeland zijn er natuurlijk nog veel meer verhalen te vertellen. Over Hans Warren bijvoorbeeld. Maar dat is voor een andere keer.
